बाजरी लागवड कशी करावी?

बाजरी हे पीक अधिक सहनशील आणि धान्या बरोबरच चारा देणारे पीक आहे. आपत्कालीन पीक व्यवस्थापना मध्ये महत्त्वाच्या असलेल्या पिकाची खरिपात लागवड करताना योग्य ती काळजी घेतल्यास चांगले उत्पादन मिळवणे शक्‍य होईल .

बाजरी पिकांचे महत्त्व

पाऊस उशिरा, अनिश्‍चित व कमी प्रमाणात झाला तरी देखील  इतर तृणधान्यापेक्षा अधिक धान्य व चारा उत्पादन देणारे हे पीक आहे.

आपत्कालीन पीक व्यवस्थापनामध्ये या पिकाला महत्त्व आहे.

हे  कमी कालावधीत तयार होणारे तृणधान्य पीक असल्यामुळे खरिपानंतर रब्बीची पिके वेळेवर घेता येतात.

सोयाबीन, गहू व बटाटा या पिकांमधील सूत्र कृमीच्या नियंत्रणासाठी या पिकांचा फेरपालटीचे पीक म्हणून उपयोग होतो.

बाजरीपासून तयार केलेले पोल्ट्री फीड, अंडी देणाऱ्या कोंबड्यांना (लेअर) दिल्यास अंड्यामधील अनावश्‍यक कोलेस्टेरॉलचे (LDL) प्रमाण हे मक्‍यापासून बनविलेल्या पोल्ट्री फीडच्या वापरातून उत्पादित अंड्यामधील प्रमाणापेक्षा कमी असते.

हवामान

400 ते 500 मी.मी. पावसाचे प्रमाण असलेल्या भागात हे पीक घेतले जाते .

उष्ण व कोरडे हवामान या पिकास चांगले असते .

पिकाची उगवण व वाढ 23 - 32 अंश सेल्सिअस तापमानात चांगली होते.

पिकाच्या संपूर्ण वाढीच्या काळात  सूर्यप्रकाश अधिक उत्पादनाच्या दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा आहे.

जमीन व पूर्वमशागत

अधिक उत्पादनासाठी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी मध्यम किंवा भारी जमीन निवडावी. जमिनीचा सामू pH 6.5 - 7.5 च्या दरम्यान असावा.

चांगल्या उगवणीसाठी शेत  भुसभुशीत, ढेकळे विरहित व दाबून घट्ट केलेली असावी. यासाठी अर्धा फूट खोल नांगरट करून 2 ते ३ वखराच्या पाळ्या देऊन शेवटच्या वखरणीपूर्वी कुजलेले शेणखत जमिनीत चांगले मिसळून घ्यावे. पेरणीपूर्वी फळी फिरवून जमीन एकसारखी दाबून घ्यावी म्हणजे पेरणीनंतरच्या जोरदार पावसामुळे बी टोचून  उगवणीवर विपरीत परिणाम होणार नाही.

बियाणे व बीजप्रक्रिया

भरघोस उत्पादनासाठी स्थानिक वाणाऐवजी बाजरीचे सुधारित किंवा संकरित वाणांचे बियाणे हेक्‍टरी 3 - 3.5 किलो या प्रमाणात पेरणीसाठी वापरावे. अरगट व  गोसावी रोगाच्या नियंत्रणासाठी बीजप्रक्रिया केलेले प्रमाणित बियाणे वापरावे. बियाणे पेरणीपूर्वी 20 टक्के मिठाच्या द्रावणात (10 लिटर पाणी + 2 किलो मीठ) टाकावे. त्यावर तरंगणाऱ्या बुरशी पेशी व हलके बी काढून त्याचा नाश करावा, राहिलेले बी स्वच्छ पाण्याने धुऊन सावलीत वाळवावे.  या सर्व प्रक्रियेनंतर ऍझोस्पिरिलम व पीएसबी हे जिवाणू संवर्धक 20 ते 25 ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात गुळाच्या द्रावणात (250 ग्रॅम गूळ + 1 लिटर पाणी) एकत्र करून बियाण्यास चोळावे व सावलीत सुकवून 4 ते 5 तासांच्या आत पेरणीसाठी वापरावे.

पेरणी

पावसाळा सुरू झाल्यानंतर 75 ते 100 मी.मी. पाऊस झाल्यास पेरणी करावी. खरीप बाजरीची पेरणी 15 जून पासून  15 जुलै या कालावधीत जमिनीत चांगली ओल असताना दोन ओळींत 45 सें.मी. तर दोन रोपांत 12 ते 15 सें.मी. अंतर राहील अशा बेताने करावी. पेरणी शक्‍यतो दोन चाड्याच्या तिफणीने  करावी म्हणजे रासायनिक खते बियाण्यासोबत व बियाण्याच्या खाली दिल्यामुळे त्यांची उपयुक्तता वाढून चांगले उत्पादन मिळते. बाजरीची पेरणी दोन ते तीन सें.मी. पेक्षा जास्त खोल करू नये. अन्यथा, यापेक्षा जास्त खोलीवर केल्यास उगवण कमी प्रमाणात होते. यासाठी पाभरीच्या फणास टोकाकडे कापडाची चुंबळ बांधावी म्हणजे  तिफणीचे फण जमिनीत जास्त खोल जाणार नाहीत व बियाणे अपेक्षित खोलीवर पेरले जाईल. 

खत व्यवस्थापन

अधिक उत्पादनासाठी 10 किलो झिंक सल्फेट प्रति हेक्‍टरी पूर्वमशागतीच्या वेळेस जमिनीतून द्यावे. स्फुरदाची मात्रा सिंगल सुपर फॉस्फेटमधून दिल्यास पिकास कॅल्शिअम व सल्फर अशी  अतिरिक्त सूक्ष्म अन्नद्रव्येही मिळतात. (माती परीक्षणानुसारच रासायनिक खते द्यावीत.)

आंतरमशागत

पेरणीनंतर 10 ते 15 दिवसांनी गरजेनुसार विरळणी करावी किंवा नांग्या भरून दोन रोपांतील अंतर 12-15 सें.मी. ठेवावे. जमिनीत चांगली ओल असल्यास विरळणी केलेली रोपे तोडे भरण्यास वापरता येतात. 30 ते 40 दिवसांपर्यंत पीक तणविरहित राहण्यासाठी खुरपणी किंवा डवरणी करावी. एक महिन्यानंतर पिकास नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावा. कोरडवाहू पिकास युरिया देताना शेतात  चांगली ओल असणे गरजेचे आहे.

हंगाम - मध्यान्ह - उपाययोजना

चांगल्या उगवणी नंतर मधल्या काळात पावसाचा खंड पडला तर मृद्‌बाष्पाची गरज भागविण्यासाठी डवरणी करून जमिनीचा वरचा पापुद्रा मोकळा करावा. यालाच डस्ट मल्चिंग म्हणतात. पिकातील काढलेले तण दोन ओळींत पसरून ठेवावे. डवरणी करतावेळी  डवऱ्याला खाली दोरी बांधल्यास पिकाला मातीची भर बसेल व पडणाऱ्या पावसाचे पाणी तयार झालेल्या सरीमध्ये व्यवस्थित मुरले जाऊन त्याचा उपयोग पिकाच्या पुढील वाढीच्या काळात होतो.

पाणी व्यवस्थापन

 पिकास फुटवे येण्याची वेळ, पीक पोटरी अवस्थेत असताना आणि कणसात दाणे भरताना शेतात  पुरेसा ओलावा असणे गरजेचे आहे. ह्या  अवस्थेत जमिनीत पुरेशी ओल नसल्यास पिकास संरक्षित ओलित म्हणून पावसाचा अंदाज बघून हलकेसे पाणी द्यावे.

आंतरपीक

अन्नद्रव्यासाठी व जागेसाठी स्पर्धा नसलेला कालावधी या तत्त्वानुसार बाजरी + तूर ही आंतरपीक पद्धती सर्व दृष्टीने फायदेशीर आहे. यासाठी बाजरी व तूर यांची आंतरपीक म्हणून पेरणी करताना याचे ओळीचे प्रमाण 2:1 (बाजरीः तूर) किंवा 4:2 ठेवावे. याचप्रमाणे बाजरीत सोयाबीन, सूर्यफूल ही पिकेसुद्धा 4:2 या प्रमाणात आंतरपीक म्हणून घेता येतात. हलक्‍या जमिनीत आणि कमी पाऊस असणाऱ्या प्रदेशात बाजरी + मटकी 2:1 या प्रमाणात आंतरपीक अवलंब करावा.

तणनाशकाचा वापर

गरजेनुसार बाजरी पिकात तणनाशकांचा वापर करता येतो. यासाठी ऍट्राझीन किंवा सिमाझीन हे उगवणपूर्वी  (पेरणीनंतर परंतु बी उगवण्यापूर्वी) तणनाशक हेक्‍टरी 1.5 ते 2 किलो 600 ते 700 लिटर पाण्यासोबत फवारावे. फवारणी नंतर 15 - 20 दिवस पिकात खुरपणी किंवा डवरणी करू नये. तसेच पेरणीनंतर 25 - 30 दिवसांनी 2,4-डी (फक्त सोडिअम साल्ट) हे उगवणपश्‍चात तणनाशक हेक्‍टरी 1250 ग्रॅम या प्रमाणात 600 लिटर पाण्यासोबत तणावर फवारावे. तणनाशक फवारणीपूर्वी तज्ज्ञाचा सल्ला अवश्‍य घ्यावा.

लिंबू लागवड तंत्रज्ञान, कशी कराल लिंबाची लागवड?

लिंबू  कमी खर्चात जास्त नफा देणारे पीक असल्याचे सांगितलं जातं. यामध्ये अनेक औषधी गुणधर्म आहेत. त्यामुळे वर्षभर बाजारात त्याची मागणी कायम राहते.

भारत हा जगातील सर्वात जास्त लिंबू उत्पादक देश आहे. भारत तामिळनाडू, राजस्थान, महाराष्ट्र, बिहार, आसाम, आंध्र प्रदेश, हिमाचल प्रदेश, गुजरात इत्यादी राज्यांमध्ये लिंबाची लागवड केली जाते. मात्र, त्याची लागवड भारतभर केली जाते. शेतकरी वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये लिंबाच्या विविध जातींची लागवड करत आहे.

तुम्ही  एकदा लिंबाची लागवड केल्यावर 10 वर्षे उत्पादन घेऊ शकता. लिंबूचे रोप सुमारे ३ वर्षांनी चांगले वाढते. त्याची झाडे वर्षभर उत्पन्न देत राहतात. एका एकरात लिंबू लागवड करून वर्षाला सुमारे 4 किंवा 5 लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळू शकतं. देशातील अनेक शेतकरी लिंबाची लागवड करून भरपूर नफा कमावत आहेत, जर तुम्हालाही लिंबाची लागवड करून चांगले उत्पन्न मिळवायचे असेल, तर आज आपण लिंबू लागवड, चांगल्या लिंबाच्या जाती, लिंबाच्या बाजार भावा विषयी जाणून घेणार आहोत.

लिंबू लागवडीतून कमाई…

लिंबाची लागवड अधिक फायदेशीर शेती म्हणून केली जाते. लिंबाची झाडे, एकदा पूर्ण वाढली की, अनेक वर्षे उत्पन्न देतात. त्यांना लागवडीनंतरच काळजी घ्यावी लागते. त्याचे उत्पादनही दरवर्षी वाढते. एका झाडात 20 - 30 किलो लिंबू मिळतात, तर जाड साल असलेल्या लिंबाचे उत्पादन 30 - 40 किलोपर्यंत असते. बाजारात लिंबाची मागणी वर्षभर सारखीच असते. लिंबाचा बाजारभाव 40 - 70 रुपये किलोपर्यंत आहे. यानुसार एक एकर लिंबाच्या लागवडीतून शेतकरी वर्षाला सुमारे 4 - 5 लाख रुपये सहज कमवू शकतो.

लिंबाच्या भावात वाढ होण्याची कारणे

उन्हाळ्यात लिंबाचे उत्पादन वाढल्याने त्याची मागणीही वाढते. स्थानिक मंडीतील भाजी विक्रेत्यांचे म्हणणे आहे की, उन्हाळ्याच्या हंगामात भाजीपाल्याचे दर सहसा वाढतात. मात्र यावेळी लिंबाच्या भावात वाढ होण्यामागे उष्मा  या व्यतिरिक्त इतरही अनेक कारणे आहेत. त्याचे सर्वात मोठे कारण पेट्रोल आणि डिझेलच्या दरात वाढ असल्याचे मानले जात आहे. वाहतूक खर्चात झालेल्या या वाढीमुळे भाजी पाल्याचे दरही वाढताना दिसत आहेत.

लिंबाच्या जाती 

लिंबाच्या अनेक जाती आहेत, ज्यांचा वापर बहुधा प्रायः प्रकंद च्या कामात केला जातो, उदाहरणार्थ फ्लोरिडा रफ, कर्ण व आंबट चुना, जांबिरी इ. कागी चुना, कागजी कलान, गलगल आणि लाइम सिलहट बहुतेक घरगुती वापरासाठी ही वापरला जातो. यापैकी, कागदी लिंबू सर्वात लोकप्रिय आहेत. महाराष्ट्र, मद्रास, बॉम्बे, बंगाल, पंजाब, मध्य प्रदेश, हैदराबाद, दिल्ली, पटियाला, उत्तर प्रदेश, म्हैसूर आणि बडोदा ही त्याच्या उत्पादनाची ठिकाणे आहे.

कागदी लिंबू : लिंबाची ही जात भारतात जास्त प्रमाणात घेतली जाते. कागदी लिंबापासून 52% रस मिळतो. या जातीची व्यावसायिक लागवड होत नाही. फळ प्रति रोप 50 - 55 किलो असतं.

बारामासी : या जातीवर वर्षाभरात दोनदा लिंबू फळ येते. फळ पिकण्याची वेळ जुलै ते ऑगस्ट आणि  फेब्रुवारी ते मार्च पर्यंत असते. लिंबाच्या या प्रजातीमध्ये प्रति रोपे 55 - 60 किलो लिंबू फळ येते.

गोड लिंबू : या फळाचा विशेष प्रकार नाही. त्यामध्ये नवीन रोपे तयार करताना ज्या झाडांवर जास्त फळे येतात त्यांचा ग्लास घेतला जातो. फळ उत्पादन 300 - 500 किलो प्रति रोपे.

प्रमालिनी : प्रमालिनी जातीची व्यावसायिक लागवड केली जाते. लिंबाची ही विविधता गुच्छांमध्ये तयार केली जाते, ज्यामध्ये कागदी लिंबाच्या तुलनेत 30% अधिक उत्पादन मिळतं. एका लिंबापासून 57% रस मिळतो. फळे 40 - 50 किलो प्रति रोपे.

विक्रम प्रकारचा लिंबू : लिंबाची ही जात मोठ्या उत्पादनासाठी घेतली जाते. विक्रम जातीच्या वनस्पतींमध्ये उत्पादित होणारी फळे गुच्छांच्या स्वरूपात असतात, ज्यातून एका गुच्छातून 7 - 10 लिंबू मिळतात. लिंबू वर्षभर या प्रकारच्या वनस्पतींवर दिसू शकतात. पंजाबमध्ये याला पंजाबी बारमाही असेही म्हणतात.

याशिवाय, चक्रधर, विक्रम, पीकेएम-1, साई शरबती, अभयपुरी लाइम, करीमगंज लाइम ह्या लिंबाच्या जाती आहे, ज्या अधिक रस आणि उत्पन्नासाठी घेतल्या जातात.

लिंबू लागवडीसाठी माती कशी असावी :-

चुना बहुतेक उष्णकटिबंधीय भागात आढळतो. त्याचे मूळ बहुधा भारतच असावे. हे हिमालयाच्या उबदार खोऱ्यांमध्ये जंगली वाढताना आढळते आणि समुद्र सपाटी पासून 4,000 फूट उंचीपर्यंत मैदानी भागात वाढते. लिंबू रोपासाठी वालुकामय, चिकणमाती सर्वोत्तम मानली जाते. या व्यतिरिक्त  लाल लॅटराइट जमिनीतही लिंबू पिकवता येतो.

आम्लयुक्त किंवा अल्कधर्मी जमिनीतही लिंबाची लागवड करता येते. हे डोंगराळ भागात देखील घेतले जाऊ शकते. लिंबू वनस्पतीला थंड आणि दड  पासून संरक्षण आवश्यक आहे. 4 - 9pH मूल्य असलेल्या जमिनीत लिंबाची लागवड करता येते.

लिंबू पेरणीची पद्धत :-

लिंबाची पेरणीसुद्धा करता येते. लिंबाची रोपेही लावता येतात. लिंबू लागवडीसाठी दोन्ही पद्धतींनी पेरणी करता येते. रोपे लावून लिंबाची लागवड जलद व चांगली होते आणि त्यासाठी कमी मेहनत लागते, तर बिया पेरून पेरणी करताना जास्त वेळ आणि मेहनत लागते. लिंबू रोपांचे प्रत्यारोपण करण्यासाठी, आपण त्याची रोपे नर्सरी मधून खरेदी करावी. खरेदी केलेली रोपे एक महिन्याची व  पूर्णपणे निरोगी असावीत. जर तुम्हाला शेतात सुधारित पीक घ्यायचे असेल आणि त्यांची  रोपे उपलब्ध नसतील तर बियाणे पेरून शेती करावी.

खत आणि खत व्यवस्थापन :-

शेतात लिंबाची रोपे लावल्या नंतर खत द्यावे लागते. पहिल्या वर्षी प्रति झाडला  5 किलो शेणखत द्यावे. दुसऱ्या वर्षी 10 किलो शेणखत द्यावे. त्याच प्रमाणात शेणखत फळे येईपर्यंत वाढवत ठेवावे. तसेच पहिल्या वर्षी 300 ग्रॅम युरिया देखील शेताला  द्यावा. दुसऱ्या वर्षी 600 ग्रॅम द्यावे. त्यातही त्याच प्रमाणात वाढ व्हायला हवी. युरिया खत हिवाळ्याच्या महिन्यात द्यावे आणि संपूर्ण मात्रा 2 ते 3 वेळा झाडांना द्यावी…

भेंडी लागवड तंत्रज्ञान 

भेंडीचे आखूड, लांब, सडपातळ, जाड व वेगवेगळ्या रंगाचे शेकडो प्रकार आहे. त्यामधील लाल भेंडी आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. भेंडी लागवडी चे योग्य प्रकारे व्यवस्थापन केल्यास त्यामधून चांगले उत्पन्न मिळू शकते.

भेंडीचे उगमस्थान आफ्रिकेमध्ये आहे. भारतात भेंडीच्या वेगवेगळ्या अनेक प्रजाती उपलब्ध असून, त्या सर्वाधिक उत्पादन घेणाऱ्या देशांमध्ये अग्रेसर आहे. उत्तर प्रदेश, बिहार आणि पश्चिम बंगाल हे उत्पादना मध्ये अग्रेसर राज्य आहेत. भेंडी मध्ये आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत आवश्यक विविध जीवनसत्वे, लोह तसेच खनिजे जास्त  प्रमाणात उपलब्ध असल्याने वर्षभर चांगली मागणी असते. शिवाय काही देशात भेंडीच्या झाडाचे मूळ आणि फांद्या साखर तसेच गूळ बनवण्यासाठी स्पष्टीकरण म्हणून वापर केला जातो. भेंडीच्या भाजलेल्या बिया कॉफी  बनवण्यासाठी  पर्याय म्हणून वापरल्या जातात. भेंडीच्या बियांपासून तेलही मिळू शकते. भेंडीचा वापर कागद निर्मिती उद्योगामध्येही सुद्धा  केला जातो.

हवामान 

 भेंडी पिकाला उष्ण, दमट हवामान चांगले मानवते. २२ ते ३५ अंश सेल्सिअस तापमानात वाढ चांगली होते. 

भेंडीला जास्त थंडी सहन होत नसून २० अंशा पेक्षा कमी तापमानात उगवण क्षमता कमी होते.

जास्त तापमान आणि कमी आर्द्रता काळात भेंडी  पिकाची वाढ थांबते. 

४२ अंशा पेक्षा अधिक तापमानात फूल गळ वाढून उत्पादन कमी होते. 

थंडी कमी असल्यास वर्ष भरात  कधीही भेंडी ची लागवड करता येते.

दमट हवामानात भुरी रोगाचा प्रादुर्भाव वाढतो.

जमीन 

भेंडीचे पीक हलक्‍या किंवा मध्‍यम तसेच भारी जमिनीत घेता येते. पण  पाण्‍याचा चांगला निचरा होणारी जमीन असावी. 

हंगाम

भेंडीची लागवड वर्षभर केली जाऊ शकते. 

अधिक उत्पादनासाठी खरीप आणि  उन्हाळी हंगामात भेंडीची लागवड करणे फायद्याचे ठरते. 

उन्हाळी हंगाम - जानेवारीचा  दुसरा ते तिसरा आठवडा ते मार्च.

खरीप हंगाम-जून ते ऑगस्ट .

कोकण भागात भेंडीची लागवड रब्बी हंगामात करता येते. 

सतत पुरवठा करण्यासाठी भेंडी १५ ते २० दिवसाचे अंतर ठेवून टप्प्यात लागवड करावी.

लागवड

मशागतीमध्ये एकदा चांगली नांगरणी करावी. 

त्यानंतर २ ते ३ कुळवणी करून जमीन भुसभुशीत करावी. 

हेक्टरी २५ टन सेंद्रिय खत टाकून घ्यावं. 

सरी व  वरंबा किंवा सपाट जमिनीवर लागवड करावी. 

चांगल्या वाढीसाठी व अधिक उत्पादना करिता निंबोळी पेंड किंवा कोंबडी खताचा वापर करावा.

खरीप हंगामात दोन ओळीतील अंतर ७५ ते ६० सेंमी ठेवावे. आणि उन्‍हाळ्यात ४५ सेंमी ठेवावे. 

दोन झाडांतील अंतर ३० ते ४५ सेंमी राहील, अशा हिशोबाने बी टोकावे. 

जमिनीचा पोत बघून अंतर कमी जास्त करावे. 

प्लॅस्टिक आच्छादनाचा वापर केल्यास भेंडी पिकाची  व उत्पादनामध्ये वाढ होते. 

जमिनीमध्ये ओलावा टिकवून राहतो. 

आच्छादनामुळे अधिक प्रमाणात फुलांची संख्या, उत्कृष्ट प्रकारे फळ धारणा, जास्तीचे फुटवे आणि फळांचे वजन वाढून उत्पादनामध्ये वाढ होते.

सुधारित जाती 

परभणी क्रांती, अर्का अनामिका, फुले कीर्ती, फुले उत्कर्षा, पुसा सावनी, कामिनी, पुसा मखमाली इत्यादी .

बियाणे प्रमाण 

उन्‍हाळ्यात हेक्टरी १० किलो, खरीप हंगामात ८ किलो बियाणे पुरेसे आहे . लागवडीचे अंतर, बियाणे उगवण क्षमता आणि हंगामानुसार बियाणे प्रमाण कमी जास्त होऊ शकते.

खत व्यवस्थापन 

२५-३० टन चांगले कुजलेले शेणखत. 

नत्र, स्फुरद,पालाश १०० - ५० - ५० किलो प्रति हेक्टरी द्यावे . 

नत्र वाढीच्या अवस्थेनुसार विभागून द्यावा. 

फवारणी आणि ठिबक सिंचनाच्या माध्यमातून विद्राव्य खतांचा योग्य प्रमाणात वापर केल्यास उत्पादनामध्ये वाढ होते.

पाणी व्यवस्थापन 

भेंडी पिकाला उन्हाळी हंगामात पाण्याची पातळी जास्त  प्रमाणात उपलब्ध करून देणे गरजेचे असते. 

ठिबक सिंचनाचा वापर फायदेशीर ठरतो. 

सुरुवातीच्या वाढीच्या अवस्थेत २.४ लिटर पाणी प्रति ४ झाड याप्रमाणे प्रत्येक दिवस गरजेचे असते. 

त्यानंतर ७.६ लिटर पाणी प्रति ४ झाड या प्रमाणे गरजेचे  असते. 

एक दिवस आड ठिबकद्वारे पाणी द्यावे. 

आंतरमशागत 

गरजेनुसार खुरपणी, कोळपणी करून तणांचा बंदोबस्त करावा. सरी वरंबा पद्धती  मध्ये पिकाला मातीची भर देऊन घ्यावी. 

रोग व किडी 

रोग : भुरी,केवडा, पानांवरील ठिपके, पिवळा  व्हेन मोझॅक, मर रोग इ.

कीडी : फळे पोखरणारी अळी, खोडकीड, मावा, तुडतुडे, लाल कोळी इत्यादी. 

एकात्मिक कीड रोग व्यवस्थापन

जमिनीची खोल नांगरणी करावी.

पांढरी माशी, फुलकिडे, तुडतुडे व्यवस्थापना करिता निळे तसेच पिवळ्या रंगाचे १० सापळे प्रती हेक्टरी या प्रमाणात शेतामध्ये लावावे.

रोग-कीडग्रस्त झाडे शेतातून उपटून नष्ट करावीत.

किडींच्या व्यवस्थापन करिता 5 टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी.

प्रत्येक १० ओळीनंतर 1 ओळ झेंडू फुलांची लावावी. 

किडींनी आर्थिक नुकसानीची पातळी ओलांडल्यानंतरच रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर कमी प्रमाणात  करावा. 

काढणी

लागवडीपासून फूल लागायला ३५-४० दिवसांनी सुरुवात होते. 

त्यानंतर ५५-६५ दिवसांनी तोडणी सुरू होते. 

साधारण २-३ इंच लांब भेंडीची तोडणी करावी. 

एकदिवसाआड काळजीपूर्वक तोडणी करावी. 

तोडणीनंतर भेंडी सावलीत ठेवावी.

फळांची आकारा नुसार वर्गवारी करून, त्यामधील रोगट व कुरूप फळे काढून टाकावी.

भेंडीचे हेक्टरी उत्पादन १२-१५ टन मिळते.

       संत्रा लागवड कशी करावी??

संत्रा लागवड

विशिष्ट अशी आंबट गोड चवीबरोबर प्रतिकार शक्ती वाढवण्याच्या क्षमतेमुळे संत्र्याची मागणी वाढत आहे. नवीन लागवडीसाठी पूर्व तयारी करण्यासाठी सध्या योग्य वेळ आहे. लागवडीसाठी मशागत व खड्डे घेण्यापूर्वी लागवडीची आधुनिक पद्धती जाणून घेतली पाहिजे .

लिंबूवर्गीय फळांमध्ये भारतात संत्र्याचे ४१ टक्के, मोसंबीचे २३ टक्के आणि कागदी लिंबूचे २३ टक्के क्षेत्र लागवडीखाली आहे. विदर्भातील काही जुन्या बागा आजही हेक्टरी २० ते २५ टन उत्पादन देतात. 

जमिनीची निवड 

फळबागांची लागवड दीर्घकाळासाठी असल्यामुळे त्यासाठी योग्य जमिनीची निवड करणे गरजेचे आहे. योग्य जमिनीची निवडीमुळे झाडांचे आयुष्य, नियमित फलधारणा, साल विरहित झाडे किंवा इतर रोगांचा नगण्य प्रादुर्भाव इ. बाबी साध्य होतात. केवळ अयोग्य जमिनीच्या निवडीमुळे पुढे बागायत दारांना अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते.

जमिनीचा प्रकार - हलकी, मुरमाड, मध्यम व  काळी करड्या रंगाची जमीन असावी. १ ते १.५ मीटर खोल आणि त्याखाली कच्चा मुरूम असावा .

जमिनीचा सामू (pH) – ६.५ ते ७.५,

मुक्त चुनखडीचे प्रमाण – १० % पेक्षा कमी

जमिनींची क्षारता – ०.५ डेसिमल पर्यंत

जमिनीची खोली – जमिनीची खोली कमीत कमी एक  मीटर असावी. मात्र, १ मीटर पेक्षा कमी खोली असलेल्या जमिनीमध्ये सुद्धा योग्य प्रकारे खते व मशागतीचा अवलंब केल्यास उत्तम उत्पादन घेता  येऊ शकते.

पाण्याचा उत्कृष्ट निचरा होणारी जमीन असावी. बहर धरताना योग्य काळ पाण्याचा ताण बसणे गरजेचे असते. असा ताण भारी जमिनीत बसत नसल्याने फल धारणा, फळांचे उत्पादन व दर्जा यावर विपरीत परिणाम होतो.

जमिनीची खोली – जमिनीची खोली कमीत कमी १ मीटर असली पाहिजे. मात्र, १ मीटर पेक्षा कमी खोली असलेल्या जमिनीमध्ये सुद्धा योग्य प्रकारे खते व मशागतीचा अवलंब केल्यास उत्तम उत्पादन घेत येऊ शकते.

६० टक्क्यां पेक्षा कमी चिकण माती असणारी जमीन योग्य समजण्यात येते.

अयोग्य जमिनी – ढोबळ मानाने चोपण, खारवट व चिबड जमिनी किंवा  कमी निचऱ्याच्या भारी जमीन निवडू नये.

महत्त्वाच्या बाबी –

लागवडी करीता नीवडलेल्या शेताला चारीही बाजूने किमान १ मीटर खोलीचे चर केल्यास पाण्याच्या निचऱ्याच्या समस्येवर मात करता येते. सुधारित जाती नागपुरी संत्रा विदर्भाच्या हवामानात सर्वात चांगला व अधिक उत्पादन देणारा  वाण आहे. पीडीकेव्ही संत्रा ५ नागपूर संत्र्यापासून निवड पद्धतीने विकसित, अधिक उत्पादनक्षम, आकर्षक रंग, रसदार फळे व आंबट गोड चवीचे योग्य गुणोत्तर देणारे वाण आहेत . नागपूर सीडलेस हे बिन बियाचे किंवा एकदम कमी बिया असणारे वाण आहेत . 

कलमांची निवड बरेचदा शेतकरी स्वस्त आणि तीन  ते पाच  फूट उंचीची हिरवीगार, लुसलुशीत अशी कलम निवडतात. मात्र, अशा कलम या पान सोटाच्या डोळ्यापासून केलेल्या असू शकतात. अशा झाडांना फळे कमी लागतात. कलमावर डोळ्याची उंची कमी असल्यास विविध रोगांच्या समस्या येतात.त्यामुळे  झाडांचे आयुष्य कमी होऊन अपेक्षित उत्पादन मिळत नाही. या करिता कलम निवड करतांना खालील बाबी लक्षात घ्याव्या.

कलमांची निवड कशी  करावी

कलमे शासकीय किंवा नोंदणीकृत रोपवाटीकेतूनच घ्यावी.

कलम  जंबेरी किंवा रंगपूर खुंटावर २० ते ३० से.मी. उंचीवर डोळा बांधलेली असावी.

कलमाची जाडी पेन्सिलच्या आकाराची आणि  उंची २.५ ते ३ फूट असावी.

कलमेच्या सालीवर पांढऱ्या रेषा असलेली परिपक्व, भरपूर तंतुमय असावी.

कलमीकरण ८-९ महिन्यापूर्वी केलेले असावे. कलम सशक्त, रोगमुक्त व जातिवंत संत्र्याच्या मातृवृक्षापासून तयार केलेली असावी.

शक्यतो पिशवीतील रोपांना प्राधान्य द्यावे.

लागवड पारंपारिक पद्धतीने ६ x ६ मीटर अंतरावर  घन लागवड पद्धतीने (इंडो-इस्राइल तंत्रज्ञान) करावी.

पारंपारिक पद्धत

लागवड ही ६ x ६ मी. अंतरावर करावी.

या मध्ये उन्हाळ्यात ७५x७५x७५ सेंमी. आकाराचे खड्डे खोदून उन्हात तापू द्यावे. पावसाळा सुरु होण्यापूर्वी १ भाग चांगले कुजलेले शेणखत, २ भाग गाळाची माती, २ किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट यांचे मिश्रण करून जमिनीच्या अर्धा फूट वर पर्यंत भरावे. 

पावसाळ्यात कलमांची लागवड करावी.

डोळा बांधलेला भाग हा जमिनीच्या किमान सहा  इंच वर असावा. जेणे करून मातीचा आणि पाण्याचा थेट संपर्क होणार नाही.

शक्यतो लागवड करण्यापूर्वी ठिबक संच बसवून घ्यावा.

पाण्याचा योग्य निचरा होण्याकरिता बागेभोवती जमिनीचा उतारा नुसार १ मीटर रुंद व १ मीटर खोल चर किंवा नाल्या करून घ्याव्यात.

घन पद्धतीने लागवड 

या पद्धतीत दोन झाडामधील  अंतर कमी करून प्रती हेक्टरी झाडांची संख्या वाढविली जाते.

लागवड ६ x ३ मीटर अंतरावर शिफारस  आहे.

लागवड गादी वाफ्यावर करावी. त्याकरिता ३ मीटर रुंद व १ ते १.५ मीटर उंच गादी वाफा उत्तर- दक्षिण दिशेने तयार करावे.

दोन ओळीतील अंतर ६ मीटर आणि  दोन झाडातील अंतर ३ मीटर ठेवावे.

गादी वाफ्यावर दुहेरी नळीचा वापर करून ठिबक सिंचन करावे. तसेच खत व्यवस्थापन हे सुद्धा ठिबक सिंचनाद्वारे द्या .

या पद्धतीमध्ये छाटणी तंत्रज्ञानाचा अवलंब करणे गरजेचे आहे. योग्य व्यस्थापन केल्यास तिसऱ्या वर्षी बाग बहारावर येऊ शकते.

या पद्धतीमध्ये झाडांची संख्या प्रती हेक्टर दुप्पट होते. झाडांना नियमित वाफसा मिळत असल्यामुळे व ठिबकच्या माध्यमातून योग्य असे अन्नद्रव्य व्यवस्थापन केल्यास लवकर व अधिक उत्पादन मिळते असे अकोला येथील विद्यापीठामध्ये झालेल्या प्रयोगात दिसून आले आहे.

वळण व छाटणी  

लहान वयाच्या झाडांना एक खोड पद्धतीने वाढवावे. त्यानुसार वळण द्यावे. पानसोट वरच्यावर काढत राहावे. मोठ्या झाडांची साल दरवर्षी फळे तोडल्यानंतर काढावी. कापलेल्या जागेवर बोर्डोमलम लावावा.

संपर्क- डॉ. रविंद्र काळे, 

प्रमुख व वरिष्ठ शास्त्रज्ञ, सुविदे फाऊंडेशन, कृषी विज्ञान केंद्र, वाशीम

source : agrowon

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम योजना 

योजनेचे नाव -मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम

लाभार्थी-महाराष्ट्र राज्यातील सुशिक्षित बेरोजगार तरुणांसाठी

उद्देश्य-उद्योग सुरु करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य उपलब्ध करणे

विभाग-उद्योग, उर्जा व कामगार विभाग

            आजच्या स्पर्धेच्या युगात तरुणांना स्वतःचा व्यवसाय सुरु करण्याची इच्छा असते, स्वतःच्या पायावर उभे राहून त्यांना स्वावलंबी बनायचे  असते, परंतु व्यवसाय सुरु करण्यासाठी अनेक गोष्टींची लागतात तसेच भांडवलाची सुद्धा गरज असते, स्वतःचा व्यवसाय सुरु करण्यासाठी त्यांच्या समोर अनेक प्रकारच्या प्रश्न निर्माण होतात. राज्य सरकार राज्यातील बेरोजगारी कमी करण्याच्या उद्देशाने विविध प्रकारच्या योजना राबवून तरुणांना आर्थिक मदत करण्याचा प्रयत्न करत असते, राज्यातील तरुणांनी नोकरी शोधण्यापेक्षा उद्योग, व्यवसायांकडे यावे व स्वतःचे उद्योग उभे करून स्वावलंबी व्हाव, त्याचबरोबर उद्योग उभे करून स्वतःचा रोजगार निर्माण करावा. यासाठी महाराष्ट्र शासनाने अत्यंत महत्त्वाकांक्षी योजना राज्यातील नागरिकांसाठी सुरु केली आहे ती आहे मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (सीएमईजीपी) 2023 ज्या तरुणांना स्वतःचे उद्योग निर्माण करायचे आहे त्यांना ही योजना खूपफायदेशीर  ठरणार आहे. वाचक मित्रहो या लेखामध्ये आपण पाहणार आहोत मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम महाराष्ट्र या योजने संबंधित परिपूर्ण महत्वपूर्ण माहिती जसे कि या योजनेची उद्दिष्ट, योजनेचे फायदे, योजनेसाठी लागणारी पात्रता, आवश्यक कागदपत्रे, योजनेमध्ये ऑनलाईन अर्ज करणे इत्यादी संपूर्ण माहिती.

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रमाची 2023 (CMEGP) संपूर्ण माहिती मराठीत 

राज्यातील ग्रामीण आणि शहरी भागात सुशिक्षित बेकार तरुण- तरुणींची संख्या खूप जास्त आहे.त्याचबरोबर राज्यात उद्योग, व्यवसाय संबंधित रोजगार, स्वयंरोजगारच्या नवीन संधी निर्माण होत आहे. महाराष्ट्रातील तरुणांना स्वावलंबी तसेच आत्मनिर्भर बनविण्यासाठी तरुणांच्या सृजनशीलतेला, उद्योजकतेला  वाव देण्यासाठी शासनाने अत्यंत महत्त्वाकांक्षी अशी मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम योजना (Chief Minister Employment Generation Programme 2023) संपूर्ण राज्यात सुरु केली आहे. महाराष्ट्र शासनाने मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम योजनेची अंमलबजावणी सुरु केली आहे, शासनाने हा उपक्रम राज्यात रोजगारच्या नवनवीन संधी निर्माण करण्यासाठी सुरु केला आहे, यासाठी शासनाने नवीन क्रेडीट लिंक्ड सबसिडी सुरु करण्यास मान्यता दिली आहे

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती योजनेची उद्दिष्ट,

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रमाव्दारे व्यापक स्वरुपात रोजगाराच्या नवीन संधी निर्माण करण्याचा शासनाचे ध्येय ठेवण्यात आले आहे, या कार्यक्रमा अंतर्गत पुढील पाच वर्षात एकूण एक लाख सूक्ष्म व लघु उद्योग स्थापन करण्याचे ध्येय आहे, आणि सुरवातीचा वर्षात एकूण दहा हजार उद्योग स्थापन करण्याचे ध्येय ठेवण्यात आले आहे

महाराष्ट्रातील(CMEGP) योजना काय आहे

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (CMEGP) योजना महाराष्ट्रातील विविध जिल्हात केंद्रांमार्फत उद्योग राबविण्यात येते. पुढील पाच वर्षांत सुमारे 1 लाख सूक्ष्म लघु मध्यम उद्योग स्थापन करून राज्यातील तरुणांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देण्याचे ध्येय आहे 

 मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती  योजनेचे फायदे,

मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रमच्या अंतर्गत शहरी आणि ग्रामीण भागातील बेरोजगार तरुण, पारंपारिक कारागीर यांच्यासाठी नवीन स्टार्टअप, नाविन्यपूर्ण उद्योग, वैशिष्टपूर्ण प्रकल्प उभारून संभाव्य मोठया संख्येत तरुणांना कायम आणि शाश्वत रोजगार प्रदान करणे, तसेच ग्रामीण भागातील बेरोजगार तरुणांचे शहरांकडे होणारे स्थलांतर रोखण्यास मदत करणे

 योजनेसाठी मनरेगा जॉब कार्ड पात्रता काय आहे?

·         अर्जदार हा भारताचा कायमस्वरूपी रहिवासी असावा

·         या योजनेअंतर्गत अर्ज करणाऱ्या अर्जदाराचे वय १८ वर्ष 

            किंवा त्यापेक्षा जास्त असणे आवश्यक आहे.

·         अर्जदार अकुशल, श्रमिक असणे आवश्यक आहे.

आवश्यक कागदपत्रे

आम्ही तुम्हाला योजनेत मागवलेल्या कागदपत्रांची माहिती देणार आहोत, ज्याद्वारे तुम्ही सहजपणे अर्ज करू शकाल.

·         आधार कार्ड

·         मूळ पत्ता पुरावा

·         नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांक

·         पासपोर्ट आकाराचा फोटो

·         जात प्रमाणपत्र

·         उत्पन्न प्रमाणपत्र

·         बँक पासबुक

·         मतदार ओळखपत्र

·         चालक परवाना (ड्रायविंग लायसेन्स)

महाराष्ट्र रोजगार हमी जिल्हा यादी

·         अहमदनगर

·         अकोला

·         अमरावती

·         बीड

·         भंडारा

·         औरंगाबाद

·         बुलढाणा

·         रत्नागिरी

·         चंद्रपूर

·         धुळे

·         गडचिरोली

·         सांगली

·         गोंदिया

·         हिंगोली

·         जळगाव

·        सातारा

·       जालना,

·     कोल्हापूर

·      लातूर

·     मुंबई शहर

·     सिंधुदुर्ग

·     मुंबई उपनगर

·     नागपूर

·      सोलापूर

·      नांदेड

·      नंदुरबार

·      नाशिक

·      ठाणे,

·      उस्मानाबाद

·     पालघर

·     वर्धा

·    परभणी

·    रायगड

·     वाशीम

·   यवतमाळ

 महाराष्ट्र रोजगार हमी योजनेची ऑनलाईन अर्ज करणे

जर तुम्हालाही योजनेसाठी अर्ज करायचा असेल तर त्यासाठी तुम्हाला योजनेच्या अर्ज प्रक्रियेची माहिती असणे अत्यावश्यक आहे. आम्ही तुम्हाला त्याच्या अर्ज प्रक्रियेबद्दल सांगणार आहोत, जर तुम्हाला योजनेसाठी अर्ज करायचा असेल, तर आम्ही दिलेल्या स्टेप्स फॉलो करा.

·        सर्व प्रथम अर्जदाराने महाराष्ट्र रोजगार हमी योजनेच्या वेबसाईट वर mahaonline.gov.in जावे.

·         वेबसाइटचे होम पेज तुमच्या समोर उघडल्या जाईल.

·         होम पेजवर, तुम्हाला नोंदणीच्या दिलेल्या बटणावर क्लिक करावे लागेल .

·         क्लिक केल्यानंतर एक नवीन विंडो ओपन होईल.

·         नवीन पेजवर, तुम्हाला अर्जदाराचे नाव, राज्य, जिल्हा, तालुका, गावाचे नाव, पिन कोड 

       क्रमांक, लिंग, नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांक इ. विचारलेली माहिती काळजीपूर्वक  भरावी लागेल.

·         मोबाईल नंबर भरल्यानंतर, तुम्हाला सेंड ओटीपी यावर क्लिक करावे लागेल .

·         त्यानंतर तुम्हाला नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर OTP मिळेल, तो दिलेल्या बॉक्समध्ये टाका

·         आता युजरनेम, पासवर्ड आणि कॅप्चा कोड भरावा लागेल .

·         सर्व माहिती भरल्यानंतर, नोंदणीच्या दिलेल्या पर्यायावर क्लिक करावे लागेल .

·         क्लिक केल्यावर तुमची नोंदणी प्रोसेस पूर्ण होईल.

रोजगार हमी योजना यादी तपासण्याची प्रक्रिया

रोजगार हमी योजनेसाठी अर्ज केलेले सर्व अर्जदार नाव योजनेच्या यादीत पाहू शकतात.

.        अर्जदार एम्प्लॉयमेंट एक्सचेंज-हमी योजना-नियोजन विभागाच्या  

       अधिकृत वेबसाइटवर जातात .

·         येथे वेबसाइटचे होम पृष्ठ तुमच्या समोर उघडेल.

·         मुख्यपृष्ठावर, तुम्हाला राज्याच्या दिलेल्या नावावर क्लिक करावे लागेल .

·         क्लिक केल्यानंतर तुमच्यासमोर एक नवीन विंडो उघडेल.

·         येथे राज्याची यादीत तुम्हाला महाराष्ट्रवर क्लिक करावे लागेल .

·         क्लिक केल्यानंतर, नवीन पृष्ठावर, तुम्हाला आर्थिक वर्ष, 

         जिल्हा, ब्लॉक, पंचायत निवडा आणि पुढेजा बटणावर क्लिक करा.

·        त्यानंतर जॉब कार्ड क्रमांक आणि नागरिकांच्या नावांची यादी तुमच्यासमोर दिसेल.

·         अर्जदार सहजपणे यादीत त्यांचे नाव शोधू शकतात.

रोजगार हमी योजना काय आहे?

महाराष्ट्र शासनाने महाराष्ट्र रोजगार हमी योजना सुरू केली. या योजनेंतर्गत शारीरिकदृष्ट्या सक्षम असलेल्या ग्रामीण भागातील बेरोजगार तरुणांना या योजनेअंतर्गत रोजगार उपलब्ध करून दिला जाणार आहे.

महाराष्ट्र रोजगार हमी योजनेची अधिकृत वेबसाइट कोणती आहे?

महाराष्ट्र रोजगार हमी योजनेची अधिकृत वेबसाइट  आहे. अर्जदार त्यांच्या मोबाईल आणि संगणकाद्वारे पोर्टलवर नोंदणी करू शकतात.

रोजगार हमी योजनेंतर्गत नागरिकांना कोणते लाभ दिले जाणार आहेत?

योजनेअंतर्गत ग्रामीण भागातील बेरोजगार तरुण नागरिकांना शंभर दिवस (1 वर्ष) रोजगाराची हमी दिली जाईल.

रोजगार हमी योजनेशी संबंधित हेल्पलाइन क्रमांक काय आहे?

योजनेशी संबंधित हेल्पलाइन क्रमांक 1800-120-8040 आहे. अर्जदाराला कोणत्याही प्रकारची तक्रार किंवा कोणतीही माहिती हवी असल्यास, दिलेल्या क्रमांकावर कॉल करून तो त्याच्या समस्येचे निराकरण जाणून घेऊ शकतो.

Ladli Behna Yojana Form 2023

प्रदेश में महिलाओं एवं बच्‍चों के स्वास्थ्य एवं पोषण तथा उनके आर्थिक स्वावलम्बन हेतु विभिन्न योजनाओं का क्रियान्वयन किया जा रहा है। उक्त के सन्दर्भ में प्रदेश में महिलाओं के सर्वागीण विकास हेतु निम्नानुसार संकेतांकों को दृष्टिगत रखना आवश्यक है ।
आवश्यक दस्तावेज़

समग्र परिवार / सदस्य आई.डी.
समग्र पोर्टल द्वारा जारी परिवार आईडी अथवा सदस्य आईडी
आधार कार्ड
UIDAI द्वारा जारी फ़ोटो आईडी
मोबाइल नंबर

चाहिए।

●स्वयं का आधार कार्ड

अव्होकाडो शेती फायद्याची आहे का?

भारतात अव्होकाडो शेतीची लागवड पद्धती, वाण, उत्पन्न, नफा आणि बरेच काही त्याच्या उत्पत्तीपासून ते विविध प्रकारांपर्यंत, ह्या लेखात भारतातील अव्होकाडो लागवडीचे तपशीलावर माहिती देत आहोत

अव्होकाडो हे उष्णकटिबंधीय अमेरिकन फळ आहे. याचा उगम मेक्सिको आणि मध्य अमेरिकेत, विविध प्रकारच्या वन्य प्रजातींमधून झाला आहे . अव्होकॅडो हे सर्व फळांपैकी सर्वात पौष्टिक आहे आणि मानवी पोषणासाठी हे नवीन जगाचे सर्वात आवश्यक योगदान म्हणून ओळखतात . काही लोक फळांच्या चवीचा आनंद घेतात, तर काहींना आवडत नाही. यामध्ये प्रथिने (4% पर्यंत) आणि चरबी (30% पर्यंत) आहे , महत्वाची बाब म्हणजे यात कर्बोदक कमी आहेत. संपूर्ण युनायटेड स्टेट्समध्ये विविध ठिकाणीअव्होकॅडोचे पीक घेतले जाते.

अव्होकाडोची लागवड विविध मातीत केली जाऊ शकत असले तरी खराब निचरा होण्यास संवेदनशील असणाऱ्या जमिनीत याची लागवड करू ते खारट वातावरणात टिकून राहू शकत नाही. जमिनीचा सामू म्हणजेच pH पातळी पाच ते सहा च्या दरम्यान असावी. अव्होकॅडो विविध जाती आणि फरकांवर अवलंबून, वास्तविक उष्णकटिबंधीय ते समशीतोष्ण क्षेत्रापर्यंतच्या हवामानाच्या परिस्थितीत जगू शकतात आणि चांगल उत्पन्न भेटू शकते.

भारतात अव्होकाडो शेती फायदेशीर आहे का?

अव्होकॅडो हे भारतातील व्यावसायिक फळ पीक नाही. तथापि, हे सांगणे सुरक्षित आहे की भारतातील अव्होकॅडो शेती नक्कीच फायदेशीर आहे. देशात उत्पादित होणाऱ्या अव्होकाडो फळांच्या संख्येपेक्षा आयात केलेल्या फळांचे प्रमाण कितीतरी पटीने जास्त आहे.

अव्होकाडोचे विविध प्रकार

उष्णकटिबंधीय आणि उप-उष्णकटिबंधीय वातावरणाशी जुळवून घेतलेल्या वेस्ट इंडियन, ग्वाटेमालन आणि मेक्सिकन बागायती जातींची भारतात चाचणी घेतली संपूर्ण महाराष्ट्र, तामिळनाडू आणि कर्नाटकमध्ये पश्चिम भारतीय वंशाच्या जाती ठराविक ठिकाणी पिकवल्या जातात. फक्त वेस्ट इंडियन वंश उष्णकटिबंधीय आणि जवळ-उष्णकटिबंधीय वातावरणाशी अनुकूल आहे, परंतु ग्वाटेमालन सह त्याचे संकर चांगले कार्य करते आणि कापणीचा हंगाम वाढवण्यासाठी फायदेशीर मानले आहे

मेक्सिकन प्रजाती : फळांचा आकार लहान (250 ग्रॅम) असतो आणि पाच ते आठ महिन्यांनी उमलल्यानंतर पिकतो. फळाची पातळ, गुळगुळीत त्वचा आणि एक मोठे बी असते जे मध्यभागी सैलपणे आहे . फळांमध्ये तेलाचे प्रमाण ३०% असते .

ग्वाटेमालन प्रजाती : फळे मोठी असतात आणि लांब देठांवर असतात, त्यांचे वजन 600 ग्रॅम पर्यंत आहे . उमलल्यानंतर 9-12 महिन्यांनी फळे परिपक्व होतात. फळाची त्वचा जाड आणि अनेकदा चमकदार असते. बिया लहान असतात आणि फळांच्या पोकळीत अडकतात. फळांमध्ये तेलाचे प्रमाण 8% ते 15% पर्यंत असते.

वेस्ट इंडियन प्रजाती: फळे आकाराने मध्यम असतात, गुळगुळीत, चकचकीत त्वचा आहे. फळे लांब देठांवर वाहून नेली जातात आणि फुलांच्या नंतर पिकण्यासाठी नऊ महिने लागू शकतात. त्याच्या बिया मोठ्या असतात आणि पोकळीत सैलपणे बसतात. फळामध्ये तेलाचे प्रमाण कमी असते (3-10 टक्के). ही प्रजाती उष्णकटिबंधीय हवामानासाठी सर्वात अनुकूल आहे

उत्पन्न आणि कापणी

बियांपासून उगवलेली अव्होकाडो रोपे लागवडीनंतर 5 ते 6 वर्षांनी फळ देण्यास सुरुवात करतात. जांभळ्या जातींची परिपक्व फळे जांभळ्या व लाल रंगाची होतात, तर हिरव्या जातींची परिपक्व फळे हिरवी व पिवळी होतात. 

जेव्हा फळांमधील बियांच्या आवरणाचा रंग पिवळसर व पांढरा ते गडद तपकिरी रंगात बदलतो, तेव्हा फळ काढणीसाठी तयार होते. काढणीनंतर 6 ते 10 दिवसांनी परिपक्व फळे पिकतात. फळे जोपर्यंत झाडांवर आहे तोपर्यंत कडक असतात, कापणीनंतर मऊ होतात.

दर : बाजारात अव्होकॅडोला १५० रुपये ते ३०० रुपये प्रति किलो रुपयांचा ठोक दर भेटत असून किरकोळ विक्रीचा दर ५०० रुपये ते १००० रुपये किलो पर्यंत दर्जा नुसार भेटत आहे.

प्रति झाड उत्पादन 100 ते 500 फळांच्या दरम्यान आहे . सिक्कीममध्ये जांभळ्या प्रकारची फळे जुलैच्या आसपास काढली जातात, तर हिरव्या जातीची फळे सप्टेंबर व ऑक्टोबरमध्ये काढली जातात.

भारतातील अव्होकाडो लागवडीची संभाव्य वाढ:

देशाच्या अनेक भागांतील कृषी-हवामान परिस्थिती अव्होकाडो उत्पादनाच्या विस्तारासाठी अनुकूल दिसते. वृक्षारोपणाचे आता योग्य नियोजन नसल्याने ते विखुरले आहे. याशिवाय वाढीव उत्पादन क्षमता असलेल्या वर्धित वाणांची मोठी श्रेणी उपलब्ध आहे. 

वनस्पती वृद्धीसाठी तंत्र देखील स्थापित केले गेले आहे. उष्णकटिबंधीय दक्षिण भारत आणि भारताच्या ईशान्य भागातील आर्द्र अर्ध-उष्णकटिबंधीय भागांमध्ये निवडलेल्या मोठ्या प्रमाणात उच्च-गुणवत्तेच्या रोपवाटिकेची काळजीपूर्वक लागवड केल्याने, देशाच्या फळांच्या नकाशावर अव्होकॅडो योग्य स्थान येण्यास मदत होऊ शकते.

अव्होकाडो उत्पादन मर्यादा

भारतात विविध प्रकारच्या फळपिकांची उपलब्धता आणि गोड चव असलेल्या अधिक रुचकर फळांना ग्राहकांची पसंती यामुळे अव्होकॅडोने सरासरी भारतीयांच्या कल्पनेत पकड घेतलेली नाही. असे असले तरी, निर्याती साठी आणि सुशिक्षित लोकांमधील वाढती आरोग्य जागरूकता आणि अव्होकॅडोच्या उच्च पौष्टिक सामग्रीमुळे भारतीय बाजारपेठेत त्याचे योग्य स्थान आहे.